Op deze Rotterdamse pagina’s neem ik u mee naar verhalen over (oud) Rotterdam. Als eerste laat ik je kennismaken met de kaart van de 3 Schieënn

3 Schieën

Deze kaart stamt uit 1512 en is gebruikt in een rechtszaak tussen de steden Delft en Rotterdam. Deze kaart is vervaardigd in opdracht van de stad Delft. Het doel van deze kaart was om tijdens het proces aan de rechters, die vaak ter plaatse niet bekend waren, de ligging van de in het proces genoemde objecten duidelijk te maken en ook aan diegene, die ter plaatse bekend waren, voldoende herkenningspunten te geven en daartoe werden gebouwen en andere voorwerpen vaak zo natuurgetrouw als maar mogelijk is afgebeeld.

De rechtszaak heeft zich afgespeeld voor het hoogste rechtscollege in de Nederlanden en dat was toentertijd de Grote Raad van Mechelen. Over het hoe en wat laat ik hier buiten beschouwing het gaat mij om de kaart en wat daarop te zien is. Overigens heeft Rotterdam de rechtszaak wel gewonnen. Kijk je mee?

Maar nu deze kaart. Het blijkt dat deze kaart als het ware samengesteld is uit verschillende kleinere kaarten. Het dorp Overschie op de voorgrond vormt een geheel waarbij het perspectief redelijk tot zijn recht komt. Op dezelfde wijze is het slot (kasteel) Spangen met zijn omgeving behandeld, evenals Delfshaven. Deze drie eenheden zijn nu in beeld gebracht waarna het ertussen liggende terrein, zo goed en zo kwaad als het ging, ingetekend. Het resultaat is dat er in het schilderij drie verschillende horizonlijnen ontstaan waarbij de tussenliggende details wat verwrongen aan doen.

Overschie

Laten we beginnen met het bekijken van Overschie. Linksonder ligt het punt waar de Rotterdamse Schie begint. Wat verder naar rechts is het begin van de Delfhavense Schie en rechtsonder stroomt de Schiedamse Schie naar Schiedam.

Niet te missen is de kerk van Overschie. De forse, aan drie zijden vrijstaande toren is gedekt door een dak met stro, de zware steunberen aan de voorzijde van de toren zijn duidelijk zichtbaar. De kerk zelf is afgebeeld als een hallenkerk. Vergelijken wij de afbeelding van de kerk met foto’s en plattegronden van voor de noodlottige brand van 19 maart 1899, waarbij de kerk en toren geheel verloren gingen, dan blijkt de afbeelding zeer betrouwbaar te zijn. Het enige punt waarop de afbeelding niet geheel natuurgetrouw is, is het aantal traveeën van koor en schip. Dit is namelijk kleiner dan in werkelijkheid. (Een travee afgeleid van het Franse woord travée, en oorspronkelijk van het Latijnse trabis, balk of gewelfjuk is onder andere een deel van een gebouw, dat wordt bepaald door twee opvolgende steunpunten in de lengterichting van het gebouw.) Maar hier is het ruimtegebrek dat de schilder beperkingen oplegde, de toren en de hoofdvorm van de kerk werden volledig vastgelegd. De traveeën van het koor zijn smaller aangegeven dan de overige en inderdaad was dit in werkelijkheid ook het geval. Het kerkje demonstreert wel duidelijk de manier van opzet van de schilder.

Tussen de kerk en de brug over de Delfhavense Schie is door de schilder minder ruimte en bebouwing aangegeven dan hier in werkelijkheid is. Tegenover de kerk liggen op de noordelijke oever, dus helemaal onderaan de kaart, twee boerderijen. De linker is ’s Gravenhuize, ook bekend als het hof van Cyrenen. In 1970 is het laatste gebouw hier gesloopt en er werden toen aardewerkfragmenten aangetroffen daterende vanaf het midden van de dertiende eeuw.

Vergelijk bovenstaand gedeelte van de kaart met onderstaande luchtfoto (schatting tussen 1910 en 1940) dan zien we aardig wat overeenkomsten. Op de onderste foto is het Hof van Cyrene duidelijk te zien. Helaas is dit hof omstreeks 1970 gesloopt omdat ze de Schie hier wilde verleggen door middel van een kanaal zodat de scherpe bochten in de Schie voor de steeds groter wordende scheepvaart konden vervallen. In 2019 is de zogenaamde bocht afsnijding uiteindelijk gerealiseerd. De afgebeeld kerk en toren op de foto dateren van na de brand van 1899.